دربارۀ گویش سرخه ای

مطالب مرتبط

همایش پایانی طرح کتاب‌خوانی استاد عشق۱۲

کتاب باورهای عامیانه استان سمنان

دربارۀ گویش سرخه ای
سرخه یکی از شهرهای کهن منطقۀ قومس است؛ منطقه‌ای که آن را جزیرۀ لهجه‌ها و کانون گویش‌های اصیل ایران خوانده‌اند. گویش سرخه‌ای را در گروه گویش‌های حاشیۀ دریای خزر و زیرمجموعۀ گویش‌های ایرانی نو غربی می‌دانند. «اُرانسکی» نیز در طبقه‌بندی خود، گویش سرخه‌ای را در گروه زبان‌های ایرانی شمال غربی قرار داده و معتقد است زبان‌ها و گویش‌های شمال غربی از گویش‌هایی گرفته شده‌اند که در دوره باستان در بخش شمال و شمال غربی فلات ایران رواج داشته‌اند.
زبان‌ها و گویش‌های شمال غربی به طور کلی با اوستایی مطابقت دارند و گویش‌های جنوب غربی با فارسی باستان. مشخص‌ترین تفاوت آواشناختی– تاریخی که این شاخه (جنوب غربی) را از شاخۀ شمال غربی (و سایر زبان‌های ایرانی) متمایز می‌کند، تناظر d(د) جنوب غربی با z (ز) شمال غربی است.
در گویش سرخه‌ای این تناظر را در واژه‌ای چون zâmâ (داماد) می‌توان دید. همچنین تناظر واج‌های ž (ژ) و j (ج) شمال غربی با z (ز) جنوب غربی از دیگر تفاوت‌های این دو شاخه است. در این خصوص می‌توان به واژه‌های žiki و žak به معنی زن در گویش سرخه‌ای اشاره کرد. در پهلوی «ژ» اصیل نیست و ظاهراً فقط در کلمات مأخوذ از پارتی دیده می‌شود. در گویش سرخه‌ای این واج بسیار پرکاربرد است و در کلمات بسیاری حضور دارد. گذشته از این، شباهت‌های زیادی میان واژه‌های این دو گونۀ زبانی به چشم می‌خورد که همۀ این‌ها نشانگر قرابت و هم‌ریشگی این گویش با زبان پارتی (پهلوی اشکانی) است.
(بخش هایی از مقدمه کتاب بررسی و توصیف گویش سرخه ای، تألیف حسن یعقوبی)